In deze schets laten de zwarte contouren zien dat vroeger de Dam in Zaandam één smalle dam was, die op 3 plekken doorbroken was door een sluis, vanaf west naar oost: de Groote, de Kleyne en de Duyker sluis. Tegenwoordig bestaat alleen de oude Groote sluis nog in zijn oorspronkelijke vorm, maar het is niet meer de grootste, zoals de rode contouren van 2020 laten zien. Op de tussenliggende stukken grond waren diverse panden gebouwd.
Op het westelijk deel van de dam werd de zuidkant, die aan de haven van de VoorZaan lag, de Lage Dam genoemd. Er stonden van oost naar west acht panden met adresnummers 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14 en 16. Op Dam 2 staat nog altijd het grote gebouw dat ten behoeve van de Vrijmetselaarsloge te Zaandam werd gebouwd in 1858. Op Dam 4 heeft de herberg De Gouden Leeuw gezeten; op nummer 6 de herberg In Den Otter; op nummer 8 de herberg Het Wapen van Amsterdam; op nummer 10 de herberg De Drie Zwanen en later (vanaf 1862) de ijzerwarenwinkel van de firma Perk. Het hotel De Zon stond op het eilandje tussen de Kleine en de Duiker Sluis.
In 1670 vestigde Claes Huybertsz van de Stadt zich in de herberg op Dam 6, die toen nog „Hollandsche Tuyn” heette. Na zijn dood in 1672 werd de zaak voortgezet door zijn weduwe en dochters tot 1708. Zij veranderden de naam in „In Den Otter”, de bijnaam van Claes. Dit pand bleef nog heel lang het centrum van de Zaandamse houtveilingen.
Alle panden op de Lage Dam, behalve Dam 2, brandden in de nacht van 9 op 10 juli 1911 volledig af. Dit gebeurde in de tijd dat men met de dempwerkzaamheden voor het nieuw te bouwen centrum al was begonnen. Zie de rode contouren in de hierbij gegeven schets.
We hebben 2 oude afbeeldingen van de Lage Dam gevonden, die hier onder elkaar staan afgebeeld. De bovenste afbeelding is een deel van een tekening van Jan Bulthuis naar een schilderij over de Overtoom te Zaandam in 1717. De adresnummers hebben we er voor de duidelijkheid in rood boven gezet. De Overtoom werd voor het laatst in 1718 gebruikt. De onderste afbeeling is een deel van een tekening van De Leth uit 1727.
Opmerkelijk is het verschil in de weergave van de Westzijderkerk in deze 2 afbeeldingen. De bovenste afbeelding uit 1717 geeft helemaal rechts de kerk met toren. Maar in 1727 staat de kerk helemaal links (ten gevolge van het andere perspectief) zonder toren. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat „rond 1692 het torentje van de Westzijderkerk wegens gebrekkige constructie werd vernieuwd.” Deze opmerking staat bij de beschrijving van foto 23487 van de Beeldbank Historisch Zaandam. Maar het lijkt er op dat de herbouw waarschijnlijk rond 1727 plaats vond.